Отоһут сүбэтэ
Платонова Алёна Николаевна, ХИНТуоКУ, ЯРЯ-19 бөлөх, Чурапчы.
Сахабыт сирэ барахсан төһө да кылгас сайыннаах буоллар олус куйаас, уйгулаах быйаҥнаах. Кылгас сайыммыт үүнээйилэрэ доруобуйаҕа туһалаахтар, араас эмп-томп ону тэҥэ, кыһыҥҥы хаһаас минньигэс барыанньа, чэй буолаллар.
БӨРӨ ОТО
(Папоротник мужской, Зверобой каменный,
Щитовник пахучий)
Бөрө отун сахалар киис баттаҕа, таас ото, бөрү ото диэн ааттыылар. Бөрө ото кумариновай эрээттэргэ киирсэр. Кини үрдүк хайалар сирэйдэригэр, хайа тэллэхтэрин таастаах сир тыаларынан, таас үрэхтэр үрдүлэринэн үүнэр. Бу от 15-20 см. эрэ урдуктээх, куһаҕан сыттаах буолар. Сэбирдэҕэ ньолбуһах. Хос-хос ууннэҕинэ силис өттө модороон соноон
хаалар. Бу от научнайдык дакаастамматада медицинаҕа таблетка, экстракт да оҥоһуллубатаҕа. Биир да учуонай бу от битэмииннэрин туһунан суруйа илик. Хотугу дьон бэйэлэрэ онорбут ырысыаптарынан оҥорон туһаналлар. Бөрө отунан эмтэнэр ньыма элбэх, үксэ араас тымныйыыны эмтииллэр. Бөрө ото дьааттаах үүнээйи буолан сыыһа-халты иһии кутталлаах. Бу отбэйэтигэр кумариновай веществону тута сылдьар. Фармакологически, клиническай өттүнэн 1969 сыллаахха чинчийии онорбуттар. Лебедев.В.В. ньирэйдэргэ уопут онорбут.
Кини бөрө ото уөһү таһаарар, сөтөлү, ордук улахан тымныйыылары эмтиир эбитин дакаастаабыт. 0,5 л иһиккэ 2-3 угу уган урдугэр оргуйбут ууну кутан 2-3 чаас туруораллар. Куҥҥэ икки төгүл: сарсыарда, киэһэ утуйуох иннинэ иһэллэр.
БӨРӨ ОТО
(Папоротник мужской, Зверобой каменный,
Щитовник пахучий)
Бөрө отун сахалар киис баттаҕа, таас ото, бөрү ото диэн ааттыылар. Бөрө ото кумариновай эрээттэргэ киирсэр. Кини үрдүк хайалар сирэйдэригэр, хайа тэллэхтэрин таастаах сир тыаларынан, таас үрэхтэр үрдүлэринэн үүнэр. Бу от 15-20 см. эрэ урдуктээх, куһаҕан сыттаах буолар. Сэбирдэҕэ ньолбуһах. Хос-хос ууннэҕинэ силис өттө модороон соноон
хаалар. Бу от научнайдык дакаастамматада медицинаҕа таблетка, экстракт да оҥоһуллубатаҕа. Биир да учуонай бу от битэмииннэрин туһунан суруйа илик. Хотугу дьон бэйэлэрэ онорбут ырысыаптарынан оҥорон туһаналлар. Бөрө отунан эмтэнэр ньыма элбэх, үксэ араас тымныйыыны эмтииллэр. Бөрө ото дьааттаах үүнээйи буолан сыыһа-халты иһии кутталлаах. Бу отбэйэтигэр кумариновай веществону тута сылдьар. Фармакологически, клиническай өттүнэн 1969 сыллаахха чинчийии онорбуттар. Лебедев.В.В. ньирэйдэргэ уопут онорбут.
Кини бөрө ото уөһү таһаарар, сөтөлү, ордук улахан тымныйыылары эмтиир эбитин дакаастаабыт. 0,5 л иһиккэ 2-3 угу уган урдугэр оргуйбут ууну кутан 2-3 чаас туруораллар. Куҥҥэ икки төгүл: сарсыарда, киэһэ утуйуох иннинэ иһэллэр.
НЬЭЭМ ОТ, АЛТАН ТӨБӨ
(Одуванчик)
Ньээм от аан дойдуну биир гына үүнэр, кини олус элбэх көрүҥнээх. Элбэх битэмииннээх үүнээйилэргэ киирсэр, ньээм оту эмп курдук араас ыарыыга туттабыт. Бу от ордук силиһэ эмтээх В2, С, А, Р1, РР битэмииннэрдээх. Химическай састаабар
холин, туус, тимир, кальций, онтон да атын киирэр. Силиһигэр— органическай кислота, гликозид, араксицин, инулин, каротин эмиэ бааллар.
Ньээм от сибэккитинэн барыанньа, мүөт оҥоробут. Отвар уонна настой онорон эмтэнэллэр, сэбирдэҕэ киһи аппетитын көтөҕөр, куртахха, запорга, үөс ыарыытыгар, быарга, бүөргэ, сүһүөххэ, хаан аҕыйааһыныгар, уопсай туругу тупсарарга, саахардаах дьоҥҥо,
кутургуйаҕа, ис ыарыытыгар, салгын хаайтарыытыгар (метеоризмна),
гастрикка, геморройга, сэлликкэ, хаан барыытыгар, искэҥҥэ, холециститка, диатезка, унуох тостуутугар, тирии араас ыарыыларыгар, чэргэ, параличка, онтон да атын үгүс ыарыыга туһалаах.
Тааһы түһэрэргэ: 6 гр хаппыт силиһин 1 ыстакаан оргуйбут ууга кутан 15 мүнүүтэ оргутан, 30 мүнүүтэ туруоран баран 1 ост. ньуосканан куннэ 3 төгүл иһэллэ.
Ньээм отун, силиһин күһүн сымнаҕас почвалаах сиргэ үүммүтүн ороон ылаллар. Силиһин тас хаҕын хастаан уонна 60°С-70°С температураҕа хатаран, бытарытан кыһыҥҥыга хаһааналлар.
(Одуванчик)
Ньээм от аан дойдуну биир гына үүнэр, кини олус элбэх көрүҥнээх. Элбэх битэмииннээх үүнээйилэргэ киирсэр, ньээм оту эмп курдук араас ыарыыга туттабыт. Бу от ордук силиһэ эмтээх В2, С, А, Р1, РР битэмииннэрдээх. Химическай састаабар
холин, туус, тимир, кальций, онтон да атын киирэр. Силиһигэр— органическай кислота, гликозид, араксицин, инулин, каротин эмиэ бааллар.
Ньээм от сибэккитинэн барыанньа, мүөт оҥоробут. Отвар уонна настой онорон эмтэнэллэр, сэбирдэҕэ киһи аппетитын көтөҕөр, куртахха, запорга, үөс ыарыытыгар, быарга, бүөргэ, сүһүөххэ, хаан аҕыйааһыныгар, уопсай туругу тупсарарга, саахардаах дьоҥҥо,
кутургуйаҕа, ис ыарыытыгар, салгын хаайтарыытыгар (метеоризмна),
гастрикка, геморройга, сэлликкэ, хаан барыытыгар, искэҥҥэ, холециститка, диатезка, унуох тостуутугар, тирии араас ыарыыларыгар, чэргэ, параличка, онтон да атын үгүс ыарыыга туһалаах.
Тааһы түһэрэргэ: 6 гр хаппыт силиһин 1 ыстакаан оргуйбут ууга кутан 15 мүнүүтэ оргутан, 30 мүнүүтэ туруоран баран 1 ост. ньуосканан куннэ 3 төгүл иһэллэ.
Ньээм отун, силиһин күһүн сымнаҕас почвалаах сиргэ үүммүтүн ороон ылаллар. Силиһин тас хаҕын хастаан уонна 60°С-70°С температураҕа хатаран, бытарытан кыһыҥҥыга хаһааналлар.
ХААРЫЙАР ОТ, СЫТЫГАН ОТ
(Крапива)
Крапива двудомная дэнэр. Бу от түөрт көрүҥүттэн саамай элбэх битэмииннээх эрбэһин от. Хараҥа күөх сэбирдэхтээх, бытархай араҥастыҥы сибэккилээх. Бу оту сахалар сытыган от диэн ааттыыллара, тоҕо диэтэххэ кини эккирэтэ сылдьан саамай куһаҕаҥҥа, сытыган, сытыйбыт-ымыйбыт сиргэ үүнэр. Бастыҥ эмтээх отунан киэнник биллэр. Олус элбэх ыарыыны эмтиир.
Химическэй састаабыгар гликозид, араас элбэх кислоталар, крахмаал, флавоноид, пантоненовай кислота, марганец, тимир, сера, алтан, кремний, бор, никель, титан, кальций, фитонцид, арыы, кумарин бааллар. В1, В2, В3, В6б, К, Е, РР битэмииннэринэн олус баай.
Сиэмэтигэр С битэмииннээх. Хаарыйар от араас тымныйыыны, куртах бааһын, араас искэннэри, опухоллары, рагы, сүһүөҕү,
сурэҕи, таттарар ыарыыны, хааны тохтотор, хабаҕы, маатканы, бүөрү,
быары, атеросклероһу, оһоҕоһу, ис органнар ыарыылары, геморройу, дизентерияны, ангинаны, саахар ыарыытын эмтиир. Тугу кини кыайбатаҕа баарый? Киһини уһун үйэлиир. Бу оту силистэри байдыы эмп онороллор.
Кытайга, Алтайга, Тибеткэ, Японияҕа киэнник тарҕаммыт уонна ас быһыытынан сиэниллэр.
Туругу тупсарарга: 1 ыстакаан оргуйбут ууга 1 ост.ньуоска хаарыйар от бороһуогун кутан 25 мүнүүтэ туруоран баран аһыах иннинэ куннэ 3-4 биирдии остолобуой ньуосканан иһэллэр.
Бу оту оргутан баран, баатаҕа оботторон ириҥэлээх бааһы саба
ууран компресс оҥоһуллар: отвара - 2 ост. ньуоска бороһуогун 1 ыстакаан итии ууга 2-3 чаас туруоран баран тутталлар.
(Крапива)
Крапива двудомная дэнэр. Бу от түөрт көрүҥүттэн саамай элбэх битэмииннээх эрбэһин от. Хараҥа күөх сэбирдэхтээх, бытархай араҥастыҥы сибэккилээх. Бу оту сахалар сытыган от диэн ааттыыллара, тоҕо диэтэххэ кини эккирэтэ сылдьан саамай куһаҕаҥҥа, сытыган, сытыйбыт-ымыйбыт сиргэ үүнэр. Бастыҥ эмтээх отунан киэнник биллэр. Олус элбэх ыарыыны эмтиир.
Химическэй састаабыгар гликозид, араас элбэх кислоталар, крахмаал, флавоноид, пантоненовай кислота, марганец, тимир, сера, алтан, кремний, бор, никель, титан, кальций, фитонцид, арыы, кумарин бааллар. В1, В2, В3, В6б, К, Е, РР битэмииннэринэн олус баай.
Сиэмэтигэр С битэмииннээх. Хаарыйар от араас тымныйыыны, куртах бааһын, араас искэннэри, опухоллары, рагы, сүһүөҕү,
сурэҕи, таттарар ыарыыны, хааны тохтотор, хабаҕы, маатканы, бүөрү,
быары, атеросклероһу, оһоҕоһу, ис органнар ыарыылары, геморройу, дизентерияны, ангинаны, саахар ыарыытын эмтиир. Тугу кини кыайбатаҕа баарый? Киһини уһун үйэлиир. Бу оту силистэри байдыы эмп онороллор.
Кытайга, Алтайга, Тибеткэ, Японияҕа киэнник тарҕаммыт уонна ас быһыытынан сиэниллэр.
Туругу тупсарарга: 1 ыстакаан оргуйбут ууга 1 ост.ньуоска хаарыйар от бороһуогун кутан 25 мүнүүтэ туруоран баран аһыах иннинэ куннэ 3-4 биирдии остолобуой ньуосканан иһэллэр.
Бу оту оргутан баран, баатаҕа оботторон ириҥэлээх бааһы саба
ууран компресс оҥоһуллар: отвара - 2 ост. ньуоска бороһуогун 1 ыстакаан итии ууга 2-3 чаас туруоран баран тутталлар.
БОҔУРУОСКАЙ ОТ
(Богородская трава, Тимьян ползучий)
Үчүгэй сыттаах-сымардаах Боҕуруоскай от, Танара ото.
Үөһэттэе айдарыылаах от, уһун сайыны быһа үүнэр. Үргүүргэ силиһин барытын тоҕута тыыттахха, эһиилигэр олох эстэн хаалар, ол иһин сэрэнэн үргүөххэ наада. Химическэй састаабыгар — эфирнэй арыы,
тимол, цимол, барнеол, феноловай холбоһуктар бааллар. Бу от олус эмтээх, анардас буруота кытта куустээх, ыраастыыр-араҥаччылыыр. Араас
сиэргэ-туомна, итэҕэлгэ, медицинэҕэ киэнник туттуллар. Боҕуруоскай от — тына, харах, уонна да атын тымныйыыга, бронхикка, сөтөлгө, коклюшка, астмаҕа, хабахха, стоматикка, хроническай тонзилликка, радикуликка, артрикка, параличка, гипертоническай ыарыыга, куртахха,зобка, хаан ыраастаныытыгар туһалаах. Настой уонна отвар онорон эмтэнэллэр.
Настой — харахха: 1 ост. ньуоска оту 1 ыстакаан оргуйбут ууга кутан 20 мунуутэ сойутан хараҕы сууналлар.
Настой — гипертоническай ыарыыга, артрикка: 15 гр оту 1 ыстакаан
оргуйбут ууга кутан сойутан 1 ост. ньуосканан куннэ 3-тэ иһэллэр.
Отвар онкологияҕа, куртахха, куртах бааһыгар (язваҕа): 1 ост. ньуоска
оту 1 ыстакаан оргуйбут ууга кутан 2 чаас туруоран күҥһэ үстэ иһэллэр.
(Богородская трава, Тимьян ползучий)
Үчүгэй сыттаах-сымардаах Боҕуруоскай от, Танара ото.
Үөһэттэе айдарыылаах от, уһун сайыны быһа үүнэр. Үргүүргэ силиһин барытын тоҕута тыыттахха, эһиилигэр олох эстэн хаалар, ол иһин сэрэнэн үргүөххэ наада. Химическэй састаабыгар — эфирнэй арыы,
тимол, цимол, барнеол, феноловай холбоһуктар бааллар. Бу от олус эмтээх, анардас буруота кытта куустээх, ыраастыыр-араҥаччылыыр. Араас
сиэргэ-туомна, итэҕэлгэ, медицинэҕэ киэнник туттуллар. Боҕуруоскай от — тына, харах, уонна да атын тымныйыыга, бронхикка, сөтөлгө, коклюшка, астмаҕа, хабахха, стоматикка, хроническай тонзилликка, радикуликка, артрикка, параличка, гипертоническай ыарыыга, куртахха,зобка, хаан ыраастаныытыгар туһалаах. Настой уонна отвар онорон эмтэнэллэр.
Настой — харахха: 1 ост. ньуоска оту 1 ыстакаан оргуйбут ууга кутан 20 мунуутэ сойутан хараҕы сууналлар.
Настой — гипертоническай ыарыыга, артрикка: 15 гр оту 1 ыстакаан
оргуйбут ууга кутан сойутан 1 ост. ньуосканан куннэ 3-тэ иһэллэр.
Отвар онкологияҕа, куртахха, куртах бааһыгар (язваҕа): 1 ост. ньуоска
оту 1 ыстакаан оргуйбут ууга кутан 2 чаас туруоран күҥһэ үстэ иһэллэр.
ҮӨРЭ ОТО
(Полынь)
Сэрии, сут сутурҕан сылларыгар үөрэ ото ас быһыытынан саха омугу аччыктааһынтан быыһаабыта. Ол иһин норуокка ытык от дииллэр. Үөрэ ото химическэй састаабыгар элбэх туһалаах битэмииннэрдээх, микроэлеменнэрдээх, кислоталардаах баай уунээйи буолар. Научнай медицинэҕэ олус элбэх ыарыыга эмп онорон тутталлар. Бу оту таттарар ыарыыга, сэлликкэ, утуйбат
буолууга, водянкаҕа, тымныйыыга, уопсай туругу тупсарарга, хааны тохтотууга, куртах, оһоҕос ыарыытыгар, быарга, бүөргэ тутталлар.
Эфирнэй арыылаах, силиһигэр саахардаах, сымалалаах, сапониннаах, каротиннаах, кумариннаах буолан үгүс ыарыыны эмтиир уунээйи. Ас быһыытынан элбэх суол аска туттуллар. Эмп быһыытынан традиционнай медицинэҕэ тутталлар. Сиэргэ-туомҥа
эмиэ туһаналлар. Үөрэ отун саас бэс ыйыттан сайын ортотугар диэри хомуйан хатараллар.Отвар — утуйбат буолууга, ньиэрбэ ыарыыларыгар: 1 ост. ньуоска силипин 1 ыстакаан оргуйбут ууга кутан 1 чаас туруораН, куннэ 3-4 ый ахсын 10-нуу хонукка сылы быһа иһэллэр.
Туругу тупсарарга:
1 ост. ньуоска сэбирдэҕи 2 ыстакаан ууга 15-20 мунуутэ кыратык оргутан 1 ост. ньуосканан куннэ 3-4 уон хонук устата иһэллэр.
(Полынь)
Сэрии, сут сутурҕан сылларыгар үөрэ ото ас быһыытынан саха омугу аччыктааһынтан быыһаабыта. Ол иһин норуокка ытык от дииллэр. Үөрэ ото химическэй састаабыгар элбэх туһалаах битэмииннэрдээх, микроэлеменнэрдээх, кислоталардаах баай уунээйи буолар. Научнай медицинэҕэ олус элбэх ыарыыга эмп онорон тутталлар. Бу оту таттарар ыарыыга, сэлликкэ, утуйбат
буолууга, водянкаҕа, тымныйыыга, уопсай туругу тупсарарга, хааны тохтотууга, куртах, оһоҕос ыарыытыгар, быарга, бүөргэ тутталлар.
Эфирнэй арыылаах, силиһигэр саахардаах, сымалалаах, сапониннаах, каротиннаах, кумариннаах буолан үгүс ыарыыны эмтиир уунээйи. Ас быһыытынан элбэх суол аска туттуллар. Эмп быһыытынан традиционнай медицинэҕэ тутталлар. Сиэргэ-туомҥа
эмиэ туһаналлар. Үөрэ отун саас бэс ыйыттан сайын ортотугар диэри хомуйан хатараллар.Отвар — утуйбат буолууга, ньиэрбэ ыарыыларыгар: 1 ост. ньуоска силипин 1 ыстакаан оргуйбут ууга кутан 1 чаас туруораН, куннэ 3-4 ый ахсын 10-нуу хонукка сылы быһа иһэллэр.
Туругу тупсарарга:
1 ост. ньуоска сэбирдэҕи 2 ыстакаан ууга 15-20 мунуутэ кыратык оргутан 1 ост. ньуосканан куннэ 3-4 уон хонук устата иһэллэр.
